بازگشت به مرکز در «التوهم» حارث محاسبی

حارث محاسبی در «التوهم»، سفر روح به جهان دیگر را به شیوة دوم شخص و در قالب معراج نامه روایت می کند. از شاخص ترین عناصری که سفرنامه و به تبع آن معراج نامه بر اساس ماهیت خود بر آنها استوار است، زمان و مکان است. زمان و مکان در ارتباط با شهود روح، فضای عالم مثال است. فضایی که با بازسازی زمان های موعود، دوری و نزدیکی به مرکز را در دو مکان مجزا نشان می دهد. جایی که پروردگار سیمای کریم خود را به تمامی بر مؤمنان آشکار می کند، بالاترین نقطة بهشت است. بر اساس نظرات میرچا الیاده تجربة دینی تکرار عوالم روحانی است. زمان نیرومند و شگفت انگیز نخستین تجلی، تکرار می شود و ابدیت مقدس در حادثة مؤخر رستاخیز، میثاق نخستین را یادآوری می کند. در این پژوهش مکان و زمان سفر روح و کهن الگوهای مربوط به آن را از دید اسطوره شناسی می کاویم. آیا ساحت خیال از ناخودآگاه جمعی غنی شده، و با ترسیم سفر روح به حد اعلای قربت، انسجام یافتگی و تمامیت را نشان می دهد؟ روح چه مسیری را طی می کند تا دوباره نخستین روزهای آفرینش را در مرکز هستی، جایی که در گل آدم دمیده شد، تجربه کند؟ توصیفات دقیق، زیبا و ادبی محاسبی در کنار غنای فراحسی، التوهم را از معراج نامه های دیگر متمایز کرده است.